Các dấu hiệu nhận biết nhồi máu cơ tim cấp

Tác giả: ThS.BS. Nguyễn Anh Quân - Viện Tim mạch, Bệnh viện Bạch Mai

Nhồi máu cơ tim (NMCT) cấp là gì?

Tim là trung tâm của hệ tuần hoàn, đóng vai trò như một “cái bơm” hút và tống máu đi nuôi cơ thể. Để đảm bảo hoạt động nhịp nhàng, đáp ứng nhu cầu oxy của cơ thể, tim được cấp máu bởi một hệ thống động mạch riêng, gọi là hệ động mạch vành. Hệ động mạch vành gồm 3 nhánh động mạch chính, cấp máu cho toàn bộ quả tim.

Tuy nhiên theo thời gian, dưới tác động của tuổi tác, các yếu tố nguy cơ tim mạch như tăng huyết áp, đái tháo đường,… các động mạch vành không còn trơn nhẵn; thay vào đó là tình trạng xơ vữa, hẹp tắc, dòng chảy trong động mạch vành giảm hoặc ngừng trệ gây ra thiếu máu nuôi dưỡng cơ tim.

Hình 1: Động mạch vành cấp máu cho tim và tình trạng tắc nghẽn động mạch vành do mảng xơ vữa ảnh hưởng đến dòng máu nuôi dưỡng cơ tim.

NMCT cấp là bệnh lý thiếu máu cơ tim cấp tính, do mảng xơ vữa trong lòng động mạch vành nứt vỡ đột ngột, dòng máu chảy trong lòng động mạch vành ngưng trệ, khiến cho vùng cơ tim tương ứng không được tưới máu. Nếu tình trạng thiếu máu cơ tim kéo dài, vùng cơ tim thiếu máu không còn khả năng hồi phục dẫn đến hoại tử, nguy hiểm hơn có thể xuất hiện các rối loạn nhịp, cơ tim “mủn nát” gây vỡ thành tim, người bệnh đứng trước nguy cơ đột tử ngay lập tức.

Tỷ lệ mắc bệnh và gánh nặng bệnh tật

NMCT cấp là nguyên nhân hàng đầu gây tàn tật và tử vong ở Hoa Kỳ, ước tính hàng năm khoảng 750.000 trường hợp, trong đó 550.000 ca NMCT mới được chẩn đoán lần đầu. Tại Việt Nam, mỗi năm có hơn 200.000 người tử vong vì bệnh tim mạch trong đó 85% là NMCT và đột quỵ; bệnh có xu hướng trẻ hóa làm gánh nặng cho hệ thống y tế ngày càng tăng lên.

Các dấu hiệu nhận biết bệnh

NMCT cấp thường khởi phát bằng cơn đau ngực cấp tính. Đau ngực điển hình do NMCT có đặc điểm: đau ngực sau xương ức hoặc vùng trước tim, cảm giác như có ai bóp nghẹt hay có tảng đá đè nặng lên ngực khiến người bệnh phải nín thở, cơn đau có thể lan lên vai trái, lên cằm, xuống cánh tay. Đau ngực do NMCT thường xuất hiện đột ngột, ngay cả khi nghỉ ngơi, kéo dài hơn 20 phút.

Hình 2: Cơn đau ngực do NMCT điển hình

Khoảng 20% các bệnh nhân NMCT “im lặng”, tức là, không triệu chứng hoặc gây ra các triệu chứng mơ hồ, đôi lúc chỉ là cảm giác mệt, hồi hộp hoặc một cảm giác khó chịu không giải thích được, thường thấy ở bệnh nhân tiểu đường. Ngược lại, một số trường hợp NMCT cấp khởi phát các cơn rối loạn nhịp nguy hiểm gây ngừng tim, người bệnh đột ngột mất ý thức, gọi hỏi không đáp ứng, đòi hỏi phải được cấp cứu ngừng tuần hoàn ngay lập tức nếu không sẽ tử vong.

Các triệu chứng khác kèm theo: mệt mỏi, vã mồ hôi nhiều đặc biệt trong cơn đau, khó thở, hồi hộp đánh trống ngực, cảm giác tim đập nhanh hoặc tim đập bỏ nhịp, nôn hoặc buồn nôn, chân tay lạnh,…

Các biến chứng của NMCT

Nếu không được chẩn đoán đúng và điều trị kịp thời, người bị NMCT cấp có thể gặp các biến chứng nghiêm trọng như:

• Suy tim nặng hoặc sốc tim: Vùng cơ tim bị thiếu máu lớn làm cho chức năng tim suy giảm nghiêm trọng, không còn đủ khả năng hoạt động bình thường. Người bệnh cần được hỗ trợ hô hấp và tuần hoàn nâng cao như thuốc vận mạch, thuốc tăng co bóp cơ tim…
• Rối loạn nhịp tim: các rối loạn nhịp tim nguy hiểm có thể khiến người bệnh đột tử ngay lập tức như các cơn tim nhanh thất, rung thất.
• Hở van tim nặng do tổn thương cấu trúc van tim, người bệnh nhanh chóng rơi vào trạng thái suy hô hấp nặng.
• Thủng cơ tim ở vùng vách ngăn hoặc thành tự do gây vỡ tim: Do tình trạng hoại tử cơ tim, vùng cơ tim mủn nát dẫn đến thủng, vỡ; người bệnh tử vong nhanh chóng nếu không được phẫu thuật kịp thời

Các yếu tố nguy cơ của NMCT

• Tuổi: Nam giới trên 55 và nữ giới trên 65 tuổi.
• Hút thuốc lá, thuốc lào: Bao gồm cả hút trực tiếp và hút thuốc thụ động.
• Tăng huyết áp: Tăng huyết áp lâu dài có thể gây tổn thương thành mạch, tăng nguy cơ bệnh lý động mạch vành.
• Tăng Cholesterol máu: Cholesterol toàn phần và Cholesterol tỉ trọng thấp (LDL-C) tăng làm tăng nguy cơ xơ vữa, hẹp tắc hệ thống động mạch.
• Thừa cân, béo phì: có mối tương quan tuyến tính với nồng độ Cholesterol, Triglyceride trong máu, tăng huyết áp, đái tháo đường,...
• Đái tháo đường: Đái tháo đường là một trong những yếu tố gây tổn thương nội mạc mạch máu, làm tăng nguy cơ bị bệnh lý động mạch vành.
• Tiền sử gia đình có bệnh lý động mạch vành sớm: Người thân trực hệ dưới 45 tuổi (với nam) và dưới 55 tuổi (với nữ).
• Lối sống tĩnh tại, những căng thẳng, lo lắng trong cuộc sống…
• Lạm dụng chất kích thích như cocaine, amphetamine, ma túy đá, thuốc lắc... có thể làm co thắt mạch máu và gây NMCT.

Biện pháp phòng ngừa

Đầu tiên cần thực hiện một lối sống lành mạnh: Bỏ hút thuốc lá, thuốc lào; không làm dụng rượu bia và các chất kích thích; tập thể dục đều đặn hàng ngày; kiểm soát cân nặng; sinh hoạt và làm việc khoa học, tránh các căng thẳng, stress; có một chế độ ăn hợp lý: hạn chế đồ chiên xào, rán, ăn nhiều rau xanh, không ăn mặn…
Những người có các bệnh lý tim mạch như tăng soát huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu cần khám, theo dõi định kỳ bác sĩ chuyên khoa để điều chỉnh kịp thời chế độ ăn, lối sống cũng như sử dụng các thuốc cần thiết.

Khi có dấu hiệu nghi ngờ nên làm gì và khám chuyên khoa nào?

Khi có biểu hiện gợi ý NMCT đặc biệt là đau ngực trái đột ngột, người bệnh cần nhanh chóng gọi sự trợ giúp từ người nhà hoặc trung tâm y tế gần nhất để được đưa đến bệnh viện có đơn vị can thiệp động mạch vành, nhằm thực hiện các xét nghiệm chẩn đoán như điện tâm đồ, siêu âm tim, xét nghiệm men tim và tiến hành các biện pháp điều trị chuyên sâu (can thiệp động mạch vành qua da, phẫu thuật bắc cầu nối động mạch, cấp cứu & hồi sức tim mạch, …) khi chẩn đoán NMCT được thiết lập

Hình 3: Xử trí người bệnh NMCT với phương châm

“Thời gian là cơ tim – Cơ tim là sự sống”

Hình 4: Tái tưới máu cơ tim bằng can thiệp đặt stent động mạch vành hoặc phẫu thuật bắc cầu nối chủ vành

Kết luận

NMCT cấp là bệnh lý nguy hiểm có khả năng gây tử vong cao nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Triệu chứng quan trọng nhất cần nghĩ đến NMCT là đau ngực trái, tuy nhiên không nên bỏ qua những dấu hiệu bất thường dù là nhỏ nhất. Khi có biểu hiện gợi ý, cần đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được khám, chẩn đoán và điều trị kịp thời nhằm giảm thiểu tối đa tỷ lệ tử vong và những biến chứng do NMCT. Bên cạnh đó, thiết lập và duy trì lối sống lành mạnh, khoa học là cần thiết để có một trái tim khỏe.